Tranh cãi quanh đề xuất thu thuế 20% trên lãi bán chứng khoán

Đề xuất áp thuế 20% với lãi chuyển nhượng chứng khoán, lỗ không phải nộp gây nhiều tranh cãi. Một số người cho rằng 20% quá cao, 3% hợp lý hơn. Ý kiến khác nói áp dụng cách tính cũ 0,1% được lợi hơn.

Kiến nghị mức thuế 3% là hợp lý hơn

Bộ Tài chính đang lấy ý kiến dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (thay thế), trong đó dự kiến sửa quy định về cách tính thuế thu nhập cá nhân với hoạt động chuyển chứng khoán. Dự thảo đề xuất khoản thuế thu nhập cá nhân với chuyển nhượng chứng khoán của cá nhân cư trú được xác định bằng khoản thu nhập tính thuế nhân với thuế suất 20%.

Khoản thu nhập tính thuế từ chuyển nhượng chứng khoán được xác định bằng giá bán trừ giá mua và các khoản chi phí hợp lý liên quan đến việc tạo ra thu nhập từ chuyển nhượng chứng khoán trong kỳ tính thuế (theo năm).

Trường hợp không xác định được giá mua và chi phí liên quan đến việc chuyển nhượng, thuế đối với thu nhập từ chuyển nhượng chứng khoán được xác định bằng giá bán chứng khoán nhân với thuế suất 0,1% theo từng lần chuyển nhượng.

Liên quan đến dự thảo, Hiệp hội Các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) đề nghị áp dụng phương pháp tính CGT (Capital Gain Tax) đối với giao dịch chuyển nhượng chứng khoán, chỉ áp dụng với các công ty đang niêm yết chứng khoán. Biện pháp này dễ dàng xác định được giá bán bình quân, giá mua bình quân, không phải lo lắng về hạ tầng công nghệ.

Theo hiệp hội, phương pháp có ưu điểm là đã khấu trừ được giá vốn để tính thuế, giải quyết được tình trạng 70% nhà đầu tư thua lỗ nhưng vẫn phải đóng thuế thu nhập cá nhân. VAFI cũng cho rằng nhiều quốc gia không thu thuế chuyển nhượng chứng khoán qua sàn giao dịch nhằm ưu tiên phát triển thị trường, tạo điều kiện do doanh nghiệp niêm yết huy động vốn.

Từ đó, đơn vị này đề nghị tính thuế theo mức thuế suất hợp lý. Tổng giá trị bán chứng khoán theo giá bình quân trừ đi tổng giá trị mua chứng khoán tương ứng với số cổ phần đã bán theo giá mua bình quân nhân với thuế suất 3%. Mức 3% là phù hợp để tạo động lực cho thị trường, tạo điều kiện thu hút người dân tham gia thị trường và doanh nghiệp hút được vốn.

Đối với cá nhân đầu tư nước ngoài và tổ chức nước ngoài không thành lập pháp nhân tại Việt Nam nhưng tham gia đầu tư tại thị trường Việt Nam, VAFI kiến nghị tính thuế chuyển nhượng chứng khoán tương tự như nhà đầu tư cá nhân trong nước. Cơ chế giống nhau này đã áp dụng từ trước tới nay.

Chọn thuế 0,1% hay 20%?

Chuyên gia tài chính Phan Lê Thành Long, Tổng giám đốc AFA Group, cho biết quy định đánh thuế trên lãi bán chứng khoán không phải mới mà đã có từ rất lâu.

Luật Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) năm 2007 đã quy định điều này. Thuế suất đánh trên lãi 20% là phù hợp trên thế giới. Nhưng nếu áp dụng, mức thuế này sẽ không khuyến khích thị trường chứng khoán phát triển. Vì vậy, thời điểm đó, Luật thuế TNCN năm 2007 cho thêm một lựa chọn khác là chịu thuế 0,1% trên giá trị bán, bất kể bán lãi hay lỗ, gọi là thuế khoán.

Nhà đầu tư sẽ được quyền chọn đăng ký một trong 2 cách tính thuế trên. Và thực tế, không nhà đầu tư nào chọn phương thức tính thuế 20% trên lãi. Đến Luật thuế TNCN 2013 chỉ còn lựa chọn 0,1% trên giá trị bán và áp dụng đến hiện tại.

Ông Long nêu ra vấn đề ở chỗ năm nay dự thảo luật có cho nhà đầu tư lựa chọn giữa 2 phương thức tính thuế đó không hay chỉ áp dụng 20% trên lãi. Nếu không tính được giá vốn và giá bán thì mới chuyển sang áp dụng 0,1% trên giá bán. Tuy nhiên, ông cũng lưu ý việc xác định giá mua, giá bán và chi phí giao dịch đối với các công ty chứng khoán là quá dễ.

Một câu hỏi được đặt ra là phương án nào có lợi hơn với nhà đầu tư khi thu thuế 0,1% trên giao dịch bán (cả lãi và lỗ) với thuế 20% khi lãi còn lỗ không phải nộp thuế?

Chuyên gia lấy ví dụ một nhà đầu tư chuyển nhượng 2 cổ phiếu ABC và XYZ. Tổng giá trị danh mục sau khi thực hiện mua bán là 2 tỷ đồng.

Với cách tính thuế 0,1%, không cần biết lãi hay lỗ, nhà đầu tư sau khi bán đi phải nộp thuế 2 triệu đồng (2 tỷ đồng x 0,1%).

Với cách tính thuế 20%, nhà đầu tư bán cổ phiếu ABC lãi 7% trên giá trị giao dịch 1 tỷ đồng, số thuế phải nộp là 14 triệu đồng (70 triệu đồng x 20%). Còn cổ phiếu XYZ lỗ 7% trên 1 tỷ đồng thì không phải nộp thuế.

Tuy nhiên, với số thuế phải nộp là 14 triệu đồng trên tổng giá trị danh mục sau khi thực hiện giao dịch là 2 tỷ đồng thì tổng số thuế phải nộp lúc này tương ứng 0,7%. Cách này cho thấy con số thuế phải nộp cao hơn hẳn so với cách tính 0,1% trên giá trị giao dịch, bất kể lỗ hay lãi.

Ông Long cho rằng về cơ bản, việc đánh thuế 20% trên phần lãi và lỗ không phải nộp chưa hẳn đã có lợi. Nhìn rộng ra, các quỹ đầu tư, công ty quản lý quỹ từng đầu tư 100 tỷ đồng vào cổ phiếu chưa niêm yết, sau đó doanh nghiệp đưa cổ phiếu lên sàn, giá trị tăng lên thành 5.000 tỷ đồng. Nếu tính 0,1% thì họ chỉ phải nộp thuế 5 tỷ đồng. Nhưng theo phương án 20% thì con số thuế lên tới 980 tỷ đồng, tất nhiên đã tính cả các trường hợp lỗ không phải nộp thuế.

Một số nhà đầu tư cho rằng mức thuế 20% trên lãi chuyển nhượng là quá cao, không phù hợp với thực tế thị trường 99,8% thuộc về nhà đầu tư cá nhân. Nếu áp dụng sẽ gây ảnh hưởng đến tâm lý nhà đầu tư, thị trường sẽ kém hấp dẫn hơn.

Bộ Tài chính: Hầu hết các nước đều tính thuế từ thu nhập chuyển nhượng chứng khoán

Thực tế, Luật Thuế thu nhập cá nhân số 04/2007 có hiệu lực từ ngày 1/1/2009, quy định 2 phương pháp thu thuế với chuyển nhượng chứng khoán. Cụ thể, theo thuế suất 20% trên thu nhập năm, nếu không xác định được giá vốn, các chi phí liên quan và có chứng từ chứng minh thì nộp thuế 0,1% trên giá bán từng lần, không phải quyết toán thuế khi kết thúc năm tính thuế.

Trường hợp áp dụng thuế suất 20% tính theo năm, mỗi lần chuyển nhượng, cá nhân sẽ tạm nộp 0,1% trên giá bán. Cuối năm, khi quyết toán thuế, số thuế đã tạm nộp sẽ được trừ vào nghĩa vụ thuế phát sinh. Nếu cá nhân chuyển nhượng chứng khoán có yêu cầu quyết toán thuế theo thuế suất 20% trên thu nhập và có đầy đủ chứng từ chứng minh giá vốn, chi phí thì thực hiện khai quyết toán thuế trực tiếp với cơ quan thuế.

Để minh bạch về chính sách, tránh vướng mắc trong thực hiện, Luật về thuế có hiệu lực từ đầu năm 2015 quy định thống nhất một phương pháp tính thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng chứng khoán theo thuế suất 0,1% trên giá chuyển nhượng từng lần.

Tuy nhiên, Bộ Tài chính cho rằng cần sửa cách tính thuế với chuyển nhượng chứng khoán do xuất phát từ thực tiễn thực hiện thời gian qua, xu hướng và kinh nghiệm của các nước thời gian gần đây.

Theo cơ quan soạn thảo, hầu hết quốc gia đều thu thuế với thu nhập từ chuyển nhượng chứng khoán song cách thức, phương thức khác nhau. Có quốc gia thu theo tỷ lệ phần trăm trên giá chuyển nhượng, có nơi thu theo thu nhập, hoặc áp dụng chính sách thuế khác giữa chứng khoán niêm yết và chưa niêm yết.

Cụ thể, Indonesia áp dụng mức thuế khấu trừ tại nguồn 0,1% đối với doanh thu từ chuyển nhượng cổ phiếu niêm yết. Ngoài ra, người sáng lập sẽ phải chịu thêm 0,5% thuế đối với giá trị phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng.

Tại Philippines, thuế chuyển nhượng chứng khoán niêm yết là 0,6% giá trị giao dịch, thu thuế từ bán chứng khoán chưa niêm yết là 15%.

Tại Nhật Bản, thu nhập thu được từ việc bán một số chứng khoán cụ thể (cổ phiếu/vốn chủ sở hữu trong công ty, trái phiếu chứng quyền) được đánh thuế tách biệt với các nguồn thu nhập khác, tỷ lệ cố định 20,315% (thuế quốc gia 15,315% và thuế cư dân địa phương 5%).

Tại Trung Quốc, thuế suất được áp dụng 20% trên thu nhập từ chuyển nhượng chứng khoán không niêm yết, xác định bằng doanh thu trừ đi chi phí liên quan.

Tại Thái Lan, các loại thu nhập từ vốn đều phải chịu thuế như thu nhập thông thường. Điều này loại trừ một số loại thu nhập như vốn thu được từ bán cổ phiếu niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán Thái Lan; thu nhập từ bán trái phiếu, tín phiếu hoặc công cụ nợ không chịu lãi suất do tổ chức phát hành; thu nhập từ bán chứng khoán niêm yết trên các sở giao dịch chứng khoán ở các nước thành viên ASEAN; lợi tức vốn và thu nhập đầu tư từ nguồn bên ngoài Thái Lan không bị đánh thuế.

Theo Bộ Tài chính, việc thu thuế tỷ lệ trên doanh thu đối với chuyển nhượng chứng khoán đảm bảo tính minh bạch, dễ thực hiện.